Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçeklehandan bir düzen değildir. Dostluk, sosyete zarfında insanoğluın harbiden ne davrandıklarını değil, ne davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak sinein vardır. Türe değeri dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene bırakmak, toplumsal ömürın gerçekleşmesini peylemek gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin alınsına kabul edilmesi ve uyulması müstelzim, nasıl esaslı kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle sosyete zarfında insanoğluın tutum ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her hin mümkündür. “İşte ahbaplık, beşer davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir düzen, bir bütündür.” İnsan-beşer, beşer-doğa ilişkilerinin insanlığın şerik çıkarı ve huzuru sinein evrensel ilkelerle güvence şeşna kırmızıınmasıdır. Dostluk, insaniyet seviyesi sinein göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birkötü kuruntu ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, sosyete sözleşmesi, doğa ve insanoğlu olarak belirten telakkilerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun şerik iyiliğini peylemek için konulmuş olan ve umum gücüyle desteklenen kaide, doğruluk ve seçimın bütünüdür. Henüz yaygın bir teşhismıyla ahbaplık, adalete yönelmiş toplumsal evetşamma düzenidir. Dostluk Lafız Mealı Dostluk kelimesi Arabi “doğruluk” kökünden gelir ve doğruluk kelimesinin çoğşanlı olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “doğruluk” kelimesinin çoğşanlı “beddua’kak”tır. Türk Dil Kurumu’na göre ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” demeı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk demeında da kullanılır. Uran Mealı Dostluk dönemden döneme değiştiği sinein hala doyurucu bir teşhism gestaltlamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok kabul edilen teşhismı ise: “Sınırlı bir zamanda mukannen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) demetlanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak ahbaplık, kendi zarfında çizgi olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri laf kayran kısmına Özel Dostluk, kişiler ile devlet veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Bütün Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Dostluk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna cevap Anayasa Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku umum hukukunun başlangıçlıca alt dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku özge toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik devlet aracılığıyla güvenceye kırmızıınmış ve cebri yaptırımlara iye olmasıdır. Dostluk kuralları beşer davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun ayar hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla nüsha nitelikteki mecmu durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk kayranında yaptırım umum gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek sinein kullanılır. Dostluk düzenini katkısızlamayı ve korumayı ammaçlayan yaptırımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve tinsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yaptırımlar bu durumları mâni olmak sinein kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapishane ve mangır cezaları; esas hukukunda siyasetten men, vurgun mantinota; algı hukukunda algı ve kaçakçılık cezaları gibi değişkin ahbaplık dallarında değişkin yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilişkin çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; dimaği bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik değil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek veya siyasi telakkileri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan ahbaplık, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş toplumsal bir evetşamma düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, pratik yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun toplumsal ömürı düzenleyip insanoğluın barış ve emniyet zarfında bir arada evetşamalarını katkısızlamaktır. 2. Tatbikî Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Hakkındalanması) Hukukun pratik amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile sosyete zarfında yaşayan insanoğluın, birbirleri ile yapmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın gestaltsından kaynaklanan ihtiyaçlarını alınlamaya çkırmızıışır. Dostluk bu fonksiyonu ile tevellüt, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek ahbaplık düzeni ömürın çizgi gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın katıksız gestaltsına ve bundan müterakki gelen ihtiyaçlarına yönlü olgunlaşmak zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, ekonomik gerçeklere de sınırlıdır; ekonomik gereksinimlara uymalı ve onları alınlamalıdır. 3. Türe Dostluk bu fonksiyonu ile mukannen bir yapılanma şeşna aldığı toplumsal gereksinimlerı, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak hak kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaltarak teşhismıyla hak, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) olgunlaşmak üzere iki değişkin anlamda kullanılır. Türe aslında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet demeında şahsi bir özelliği deyimler. Erkek her hin haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni dayamak yolunda sürekli ve değkârmez bir çaba gösterir. İşte bu tutum ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile ilişkin oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak mazmunı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği ilişki biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık kayranında hukuki ayar olarak hanek konusu olan hak de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Cemiyet sineindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini sineeren kurallar mecmuü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve çalıştırmak yerinde bulunmuş olduğuna göre, adaletin böylece, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında hak acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü hak mazmunı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm ahbaplık sistemine ve sistemlerine hâkim bulunan, nesnel ve salt bir ayar niteliğindeki adalettir. Dostluk bir sosyete düzenini sineerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; ister bulunan düzeni müdafaa etmek, gerekse onu değkârtirmeyi meşrulaştırmak sinein her hin adalete başlangıçvurulur. Nesnel ve kanun üstü hak hukukta alınmıza oturmuş ahbaplık düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim ahbaplık demeında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, bulunan ahbaplık düzenlerinin kendisine yönlü olup olmadığı açısından bir ayar ve yorum ölçüsü olur. Tekrar bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun akdetmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yapıcı ve menfi alınlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon muvazene zarfında olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Uygun olarak tüm ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal evetşamma uyacak, hem de bu toplumsal ömürın barış zarfında sürebilmesi sinein bir düzen görünümünü katkısızlamaya çkırmızıışacaktır.